Rembrandt licht in de portretfotografie

De Barokke periode en de invloed van Caravaggio op Rembrandt. 

De tijd waarin Rembrandt leefde en schilderde wordt in de kunst als ‘de Barok’ aangeduid. Deze stijlperiode in de kunst, architectuur, literaruur en muziek is over komen waaien uit Italië. In de schilderkunst kenmerkt zich deze stijl door dramatische voorstellingen, extreem realisme, veel emotie (op de gezichten), rijke diepe kleuren en het gebruik van intens licht en diepe schaduwen. Dit laatste wordt in het Italiaans ‘chiaroscuro’ genoemd, bij ons beter bekend als ‘claire obscure’.

Een belangrijke voorloper van deze Barokke stijl was de Italiaanse schilder Caravaggio. In zijn realistische Bijbelse voorstellingen maakte hij extreem gebruik van licht- en schaduweffecten, om zo een dramatische intensiteit en psychologische diepgang in zijn schilderijen te creëeren. 

‘Het offer van Isaac’, Caravaggio (1602).

Hoewel Caravaggio een generatie eerder leefde dan Rembrandt, en zij elkaar nooit in levende lijve ontmoet hebben, heeft de stijl van deze Italiaanse schilder invloed gehad op Rembrandts werk. Al in zijn Leidse periode experimenteerde Rembrandt met  sterke licht- en donkercontrasten, net als dat we bij Caravaggio terug zien. Het is waarschijnlijk dat hij indirect door hem geïnspireerd is via zijn leermeester Pieter Lastman. Deze verbleef enige jaren in Rome in dezelfde tijd dat Caravaggio daar was. 

Daarnaast nam een groepje Utrechtse kunstenaars en Italiëgangers – de Utrechtse Caravaggisten – de techniek van deze Italiaanse kunstenaar over en verspreidden deze verder in de Nederlanden. Het is zeer waarschijnlijk dat Rembrandt ook via deze weg geïnspireerd is geraakt door Caravaggio’s chiaroscuro effecten.

‘De blindmaking van Simson’, Rembrandt van Rijn (1636).

Rembrandt schilderde talloze Bijbelse voorstellingen, portretten en schuttersstukken waarbij hij net als Caravaggio gebruik maakte van een dramatische lichtinval om het oog van de kijker over het schilderij te leiden. Toch zijn er ook grote verschillen te ontdekken tussen de werken van beide schilders: De personages en onderwerpen die afgebeeld staan op de schilderijen laten een ander beeld zien van de kringen waartoe de opdrachtgevers van beide schilders behoorden. Caravaggio schilderde vooral voor de Rooms Katholieke kerk en adel, terwijl Rembrandts opdrachtgevers vooral particulieren waren. 

Daarnaast ontwikkelde Rembrandt een geheel eigen stijl met minder intens kleurgebruik en verbond hij de verschillende elementen op het doek door een samenspel van licht en schaduw i.p.v. van het enkel in de spotlight zetten van de personages zoals Caravaggio dat deed. Rembrandt creëerde op deze manier een haast sombere, mystieke stemming met een psychologische diepgang in zijn schilderijen en wordt heden ten dage beschouwd als dé meester van licht en schaduw.